Koi Yetiştiriciliği

Resim: Birçok küçük Japon bahçesinde, içerisinde koi bulunan bir havuz önemli bir hobi durumundadır.

Renkli havuz balıkları Dünyada KOİ olarak bilinir. Çok ünlü ve renkli balıklardır. Bildiğimiz sazan balıkları Cyprinus carpio türüne dahil bir varyete olarak geliştirilmişlerdir. Çok uzun ömürlüdürler. Genel olarak 25-36 yıl arasında yaşarlar. Bazı bireylerin 100 yaşını aştığı görülmüştür. Çok nadir olarak 215 yaşına kadar yaşayan ve adı HANAKO olan bir balık hakkında bildirişler vardır.

SU İSTEKLERİ:

Koi ler için sazan balıklarının arzu ettiği şu koşullarının geçerli olduğu yazılabilir. İdeal su sıcaklığı olarak 22-24 °C olarak söylenebilir. Oksijen 5 ppm den aşağı olmamalıdır. Tuzlu sulardan hoşlanmazlar ise de % o.1-0,3 tuzlulukta yaşayabilirler. Amonyak 1 ppm den daha az olmalıdır. Nitrit 2 ppm ve nitrat da 50 ppm den daha az olmalıdır. 6,5-8 pH derecelerinde rahat bir yaşam ortamı bulurlar. Alkalilik 50-170 ppm arasında olabilir. Su sertliği olarak istedikleri değerin 75-150 ppm arası olduğu söylenebilir. Genel olarak durgun sulardan hoşlanırlar. Bu nedenle bahçelere kurulan küçük havuzlarda devridaim ettirilerek suyu temizlenen bir ortamda rahatça yaşarlar. Her yetiştiricilikte olduğu gibi temiz sular yaşam ortamı için en idealidir.

KOİLERİN YUMURTLATILMASI:

Koi balıklarının sağlıklı bir şekilde kalabilmeleri için her yıl mutlaka yumurtlatılmalarında yarar vardır. Eğer yumurtlama olmaz ise balıkların sağlıklarının bozulduğu izlenir. Renkleri solar deri üzerindeki güzel desenlerinde de bozulmalar olur. Bu yetiştiricilik açısından hiç istenilmeyen bir durumdur. Çünkü balığın değeri fazla miktarda düşecektir.

Havuz balıklarının üretimi ve yetiştirilmesinde sazan balığı yetiştiriciliğinde ki uygulamalardan yararlanılabilir. Renkli sazan balıklarının normal havuz koşullarında gerekli yumurtlatma yöntemleri uygulanmaz ise rastgele her yere yumurta bıraktıkları görülür. Bu tür kontrolsüz olarak bırakılan yumurtalardan yeterli bir yavru üretimi de söz konusu olmaz. Çünkü yumurtaların bir kısmı diğer balıklar tarafından yenilecek, bazılarından yavru çıksa bile ortamda bu yavrular için gerekli gıdalar olmadığından öleceklerdir. Hele havuzlarda yeterli bitki örtüsü yok ise zayiat çok daha fazla olacaktır. Böyle olunca yumurtlama zamanı gelen bireylerden bilinçli ve kontrollü bir şekilde yumurta alım yöntemlerinin uygulanması gerekecektir. Havuz koşullarında yetiştiricilik yapılıyorsa yetiştiricinin müdahale etmesine gerek kalmadan kendiliğinden ve gelişigüzel yumurtlama oluşacaktır. Ancak bu şartlarda yumurtalar ya ergin koiler tarafından yenilecek ya da havuzda oluşan akıntı ile su yüzeyinde yok olmak tehlikesi ile karşı karşıya kalacaktır.

Resim: Ticari amaçlı olarak kurulmuş sera içi koi üretim tesisi ve dış havuz

Resim: Koi yumurtlatma tankı ve yapay, otumsu bir malzemeye tutunmuş koi yumurtaları

Yumurtlama yerinin hazırlanması:

Koi üretmek için özel bir yapıya ihtiyaç yoktur. Ancak havuzun dip kısmına suyu karıştırmayacak derecede hava veren bir havalandırma düzeneği konulması uygun olur. Yumurtlama yerleri doğal malzemeler kullanarak yukarıdaki resimde görüldüğü gibi naylon materyalden bile oluşturulabilir. Birçok üretim yerinde ise toprak havuzlardan veya sera içi tanklardan yararlanıldığı gözlenir. Tank içerisine yumurtaların yapışabilmesi için sazan üretiminde olduğu gibi ipliksi materyalden oluşmuş kakabanlar yerleştirilir. Veya gövde ve kök kısmı uzun; lifli yapısı olan ağaç parçacıkları da kullanılabilir. Bu yapıya en uygun olarak söğüt ağacının kökleri önerilmektedir ve lifli bir şekilde demetler halinde birleştirilip havuzların içersine yerleştirilir ise başarılı sonuçlar elde edilir. Bu konuda dış ülkelerde plastik materyalden de yararlanıldığı izlenmektedir. Dış ülkelerde bazı üreticiler ardıç ağacından da faydalanırlar.

Ancak bu ağacın yapısı yağlı olduğundan suyun sık sık temizlenmesi gerektiği bildirilmektedir. Bu nedenle pek önerilmez. Kullanılacak materyal ne olursa olsun yumurtaların rahatlıkla bırakılabilmesi için suyun altında kalabilmesine ya da en azından su hacminin büyük bir kısmını kaplayacak büyüklükte olmasına dikkat edilmelidir. Suyun mineral yapısını değiştirebileceği düşünüldüğünde kullanılacak malzemelerin en kalitelisi seçilmeli, mümkün olduğunca suyun içersinde uzun süre kaldığında çürüyüp parçalanmayacak yapıda olanları tercih edilmelidir.

Dışarıda üretim planlandığında suda ki mineral değişimi ya da artışı aç olan uçucu böcekler için gıda bulmak açısından son derece cazip bir ortam yaratmaktadır. Zengin bir besin ortamı bulan su böcekleri bir süre sonra soylarını devam ettirmek için çiftleşip kendi yumurtalarını buralara bırakmak isteyeceklerdir. Böcek yavruları hayatlarının belli bir döneminde parazit yaşam sürerler. Bu durum yumurtadan yeni çıkmış henüz savunmasız halde ki koi larvaları için zararlı olabilmektedir. Bitkisel orijinli materyaller seçildiğinde muhtemel parazitleri uzaklaştırmak amacıyla kullanılacak tüm malzemeler Dipterex (Dylox) ile ilaçlanmalı, sonrasında temiz su ile iyice yıkanmalıdır.

Resim: Elden yem alan bir koi. Koiler uzun süre bakıldıklarında evcilleşir ve bir ev hayvanı gibi sahiplerine yakınlık gösterirler

Resim: Sazan balıklarında olduğu gibi yumurtaların sağım yoluyla alınıp tohumlanması da mümkündür. Bunun için sazan balığı yetiştiriciliğinde olduğu gibi çalışılır. Hormonal etkilerden de yararlanılabilir.

Yumurtlama Zamanı:

Yumurtlama genellikle sabahın erken saatlerinde gerçekleşir. Sabah saat 9`a kadar yumurtlama olmazsa günün ilerleyen saatlerinde hiç bir şey gerçekleşmeyecektir. Eğer böyle bir durum olursa; balıklara azar azar yem verilmeli ve onların rahat olmalarına özen gösterilmelidir. Üretim yerinde ki su seviyesi düşük tutulduğundan hava ısındığında koiler için olumsuz bir ortam oluşabilir. Havanın yada suyun alıştıklarından daha sıcak olduğu dönemlerde balıklar yumurtlamak istemezler. Bu nedenle havuza hafif tazyikli su püskürtmek ya da su sıcaklığının kritik noktaya gelmesini engelleyecek olan tente gibi malzemelerle havuzları örtmek yararlı olabilir. Üç gün sonra yine bir hareket yoksa anaçlar üretim havuzlarından süratle çıkartılmalı ve ana havuzlara alınmalıdır.

Çiftleşme:

Dişinin yumurtlama zamanı gelmişse bitki ya da sentetik liflerden hazırlanmış düzeneklerin etrafında yuva yapmak ister gibi hareketler yapmaya başlar ve hormonal bir koku bırakır. Erkeği ise yumurtlama pozisyonuna geçebilmek için çeşitli oyunlarla dişiye kur yapar. Eğer üretim yerinde iki erkek, bir dişi var ise erkekler dişiyi aralarına alır. Biri, dişinin havuz duvarına doğru yüzmesini sağlarken diğeri de burun ucuyla dişinin karnına hafif darbelerle vurur. Darbelerinde etkisiyle bırakılan yumurtalar aynı anda erkeğin bıraktığı spermlerle döllenir. Bütün bu hareketler sırasında su içersinde bir türbülans oluşur ve yumurtalar havuzun her yanına dağılır. Eğer ortamda yeteri kadar kakaban var ise yumurtaların çoğunluğu bu lifli materyallere yapışacaktır.

Besin:

Resim: Koi larvaları

Resim: Renkli havuz balıkları yoğun şekilde barındırılabilirler.

Bakım

İlk iki ay boyunca; iki günde bir su değiştirilmelidir. Bunu yaparken geniş kısmına ince gözlü bir tülbendin konulduğu bir huniden faydalanmak yararlı olacaktır. Böylelikle taze, temiz su havuza hafif bir tazyikle verilirken diğer yandan da çıkış kısmında atık su fazla bir akıntı yapmadan atılabişlecektir.

Biyolojik filtreler 3 ay boyunca mükemmel çalışırlar. Eğer filtrenin çalışmasından dolayı ortamda alg oluşamıyor ise yavruların bu ihtiyaçları için haftada bir defa yemlerine ince ince doğranmış birkaç yaprak yeşillik ilavesi yararlı olabilir.

Larvaların çok yoğun tutuldukları ortamlarda koşullar çok iyi olmayacağından bazıları yeterli gıdayı bulamayarak zayıflayacak ve sonunda doğal yolla selekte olacaklardır. Genç larvaların herhangi başka bir yere nakledilebilmesi için en azından altı hafta geçmesi gerekir. Bundan sonra ise üreticiler çok dikkatle yavruları izlemelidirler. Henüz renklenmenin oluşmadığı bu dönemde eğer yavrular arasında eksik yüzgeç, tek göz, bükülmüş omurga, deforme ağız gibi fiziksel deformasyonlar var ise derhal ayrılmalıdırlar. Balıklar iki yaşına geldiğinde renklenme tamamlanmış ve yerleşmiş olacağından damızlık ayırmak için en uygun dönem bu yaştan sonra yapılmalıdır.

Su ürünleri yetiştiriciliğinde ana amaç bu üretim dalından ekonomik bir gelir elde etmektir. Süs balıkları her ne kadar bir merak konusu ise de bu konuda çalışan işletmeler oldukça önemli oranlarda gelir sağlarlar. Bu konu kapsamında renkli havuz balıkları arasında en yaygını ve ünlüsü olan renkli japon balıkları yetiştiriciliği konusunda özellikle; Japonya, Çin Tayland ve Kore uzak doğu ülkelerinde çok başarılı yetiştiricilik çalışmaları yürütülür. Bu çalışmalar aynen sazan yetiştiriciliğinde olduğu gibi dış havuzlarda uygulanan önemli bir balık üretim sektörüdür. Bu arada süs balığı olarak değeri az olan iri balıklarında insan gıdası olarak kullanıldığı bölgelerde vardır.

Ülkemizde japon balıkları olarak bilinen bu balıklar dış ülkelerde altın balık anlamına gelen gold fish ismi ile tanınırlar. Tarihi Çin kayıtlarına göre kırmızı renkli ilk japon balığı milattan sonra 2. yüzyılda keşfedilmiştir. Diğer kırmızı havuz balıkları ile bazen karıştırılır. Diğer kırmızı havuz balıkları üzerinde ise milattan önce 2000 yıllarına kadar dayanan kayıtlar bulunmuştur. 15. yüzyılda ise kavanoz tipi kaplarda evlere alındığı kabul edilmektedir. Buradan anlaşılır ki bir süs balığı olarak en eski ele alınan balık türlerinden biri olduğu kabul edilebilir. Son 2-3 yüz yılda yapılan ıslah çalışmaları sonucu pek çok varyete geliştirilmiştir. Bu konudaki çalışmaların devam ettiği söylenebilir.

İnsanlara kolayca alışabilen bir balıktır. Küçük akvaryumlarda ısıtıcı konulmadan oda sıcaklığında barındırılabilirler. Özellikle son yıllarda ülkemizde küçük kavanoz tipi akvaryumlarda bakılmaları yaygınlaşmıştır. Bu tür akvaryumlarda ısıtıcı ve hava verme imkânı yok ise balıkların küçük ve sayıca az olması gerekir.

Evinizde barındırmayı düşündüğünüz japon balığı üzerinde önereceğimiz ilk konu satın aldığınız balığın sıhhatli olmasıdır. Çok durgun ve sakin görünen balıklar hasta olabilir. Kuyrukları düzgün ve sağlam olmalıdır. Tül gibi olan kuyruklarında yırtıklar olmamalıdır. Üzerindeki pullar tam olmalı ve kopuk veya yırtık pullar bulunmamalıdır. Çünkü kopuk olan pul yerlerinden kolayca hastalık kapabilirler. Balığın ağzı beyazımsı olmalı ve balık canlı şekilde yüzübilmeli ve fakat yüzerken telaşlı ve etrafa çarpar şekilde davranmamalıdır.

Akvaryuma yeterli sayıda balık konulmasına dikkat edilmelidir. 5-10 lt. su hacime 1 balık hesap edilebilir. Akvaryumda bitki bulunması yararlı olur ise de sağlam köklü bitkiler olması gerekir. Çünkü balıklar bitkileri kökleyerek çıkarabilirler.
Akvaryumun dip kısmına konulan çakılların keskin değil yuvarlak olmasına dikkat edilmelidir. Çünkü Japon balıkları dipteki yemleri toplar iken kumları da ağızlarına alırlar ve kumlar sert köşeli olur ise ağızda yara yapabilir.
Japon balıklarının beslenmesinde kullanılacak yemler konusunda çeşitli öneriler getirilebilir. Japon balıkları diğer akvaryum balıklarına oranla nisbeten iri balıklar olduğu için çok ince toz haline getirilmiş yemler ile beslenmeleri doğru değildir. Yemler balıkların yutabilecekleri irilikte olmalıdır.. Haftada bir kez canlı yem verilmesi yararlı olur. Yavru üretimi düşünülmüyor ise günde bir kez yemlemek yeterlidir.

Akvaryumda bulunan balıklardan bazılarının karınlarının aşırı şekilde şişmiş olması bu balığın yumurtalı olduğunu gösterir. Bu balıklarda anüs içe doğru çökük olur. Üreme mevsiminde erkek balıkların galsamaları üzerinde kabarcıklar oluşur. Bu kabarcıklar cinsiyet tayininde yararlı olur. Cinsel olgunluğa erişmeleri akvaryum koşullarına göre değişir. Isısı sabit tutulan ve 22-25 0C olan akvaryumlarda yıl boyu dış havuzlarda ise ilkbaharda üretilirler. Bazı başarılı japon balığı üreticileri balıklara kondisyon kazandırmak için beyaz etli balık eti verilmesini önermektedirler.