Moss

Mosslar cok kücük yesil bitkilerdir. Tipik olarak bir sac kalinligindan daha kalin olmayan bir gövde, ve bir inc uzunlugunun 8de yada 16da biri boyutunda bu gövdeyi saran yapraklardan meydana gelirler.  Siklikla cogu dal kendi üzerinde dallara ve dallarda alt dallara ayrilir. Ekseriyetle bir cok moss cesidi beraberce kalin bir yesil haliyi andiran görüntü olusturacak sekilde yayilma gösterirler. Bazen bu hali bir cift feetten uzun degilken, digger taraftan ise birkac feet capinda alani kaplayabilirler. Yukarida görülen moss türleri Amerikada bir nehir kiyisinda fotograflanmistir, ve herbir bitki kökünden tepe noktasina kadar bir inc yüksekliginden daha fazla degildir.

Mosslari nerede bulabiliriz?

Eviniz büyü kbir sehrin göbeginde dahi yer alsa, bircok mossu arka bahcenizde bulma sansiniz vardir.  Eski bir nemli kaya parcasi yada büyük bir agac bahcenizde varsa sansiniz artmaya baslar.  Elinizde olan yalnizca eviniz ya da kücük bir cim alan dahi olsa dikkat edilir derecede sansiniz var demektir.

Mosslari ararken hepsi olmamak kaydiyla cogunun nemli ortamlari ve gölgeyi sevdigini unutmamak gerekir.  Agaclarin icinde eskimis agac kovuklarinda ya da kayaliklarin gölge yüklerinde rastlanabilirler. Evinizin etrafinda yogun caliliklarin derinliklerinde, agac gövdelerinin kuzey yüzlerinde ve evinizin kuzey temelinin yerle birlestigi kesimlerde mosslara rastlayabilirsiniz. Neden kuzey? Cünkü kuzey yarimkürede etkisini kaybeden günes isinlari objelerin kuzey yüzlerini aydinlatmazlar.

Mosslari ararken, kücük düsündügünüzden emin olun ve elinize bir büyütec alin. Bircok arka bahce mossu bir inc uzunlugundan daha kisadir, ve cogu zaman daha kücük olduguda söylenebilir. Yer yer yagmur ormanlarinda ve bu tarz iklimlerde cok daha büyük boylara ulastiklari görülebilir. Malesef, mosslar hava kirliligine karsi cok hassastir. Bu nedenle mosslara rastlama sansinizi azaltacak faktörler arasinda sehirdeki hava kirliligi gösterilebilir.

Moss Yapisi

Eger mosslar ilginizi cekiyor ise bir moss arazi rehberi temin edin, ilk yapacaginiz is ise moss yapilarini gösteren kitapcigi incelemek olsun. Genel anlamda sunu bilmelisiniz ki, mossun üretken kismi seta üzerinde yer alan  yada bitki sapi üzerinde yer alan tohum kesesinin (operkülüm, anulus, peristom) kisimlarindan meydana gelir.  Tohum keseleri ve tohum saplari yalnizca yilin belli zamaninda görülür. Yukaridaki bitki resminde tohum keseleri en üst kesimde bulunan yesil kasemsi bir yapidadir. Tohum saplari ise koyu kizil kahvarengi renkteki gövdelerdir ve yukaridaki tohum kesesini asagidaki moss bitkisine baglarlar. Yilin uzun bir zamaninda mosslarin cogu üremek icin dogru kosullar olustugunda, yalnizca yesil bitkilerini, tohum saplarini ve tohum keselerini icerirler.   

Mosslarin Tanimlanmasi

Mosslar tanimlanirken yetiskin tohum keselerine ihtiyac duyulur. Detayli olarak tohum sapi ve tohum kesesinin yapisi sonsuz varyasyonda farklilik gösterir ve moss tanimlamada önem arz eder. Tohum kesesinin peristomu, anulusu, operkülümü ve kaliptrasi türden türe degisiklik gösterir. Ayni sekilde mosslarda cicek kesimleride bu farkliliklari gösterir. Yapraklarin cogundaki hücrelerin sekli ve düzeni ayrica moss belirlemesinde önem arz eder.

Tüm bu özellikler cok kücük oldugundan dolayi size komsu mosslari tanima sürecinde kacinilmaz bir gerceklik söz konusudur;

Mosslari tanimlamak icin, nerdeyse her zaman bir el büyütecine ihtiyac duyarsiniz bunun yerini bircok zaman bir mikroskopta alabilir.

Bitkilerle ilgili arastirmalarda ve diger türlerin belirlenmesinde uzmanlasmis dahi olsaniz, bir kez mosslari incelemeye basladiginizda, anormal derecedeki mikroskobik detaylara daldiginizda, daha önce hic rastlamadiginiz cok yeni formlar, sekiller ve konseptlerle karsilasirsiniz. Basit bir spesifik tanimlamayi incelemek gerekirse, „Tohum kesesi pseudopodyumun üzerinde yükselmis, küresel, siyah gibi tanimlanabilir.

Tabiki bu yeni terimleride diger bir cok organizmayla karsilastigimizda yaptigimiz gibi münavebeli bir ilerleme ile incelemeliyiz. Bilmedigimiz bir terimle karsilastigimizda konuyla ilgili sözlükten hemen kontrol etmeliyiz. Ve bütün acik noktalar kapanip taslar yerine oturdugu vakit belki günler ve aylar sonra bazi seyleri söyleyebiliriz.

Evinizin etrafinadki moss türlerini tespi ettikten sonra, sirada icine hic girmediginiz yeni habitatlara girmek daha önce hic rastlamadiginiz moss türlerini tanimak gelir. Bazi moss türleri bir cikinti yapmis granit kayalari üzerinde, bazilari su ile doymus toprakta, bazilari bozusmus tahtanin üzerinde  bazilari ise cikpal toprakta büyür.

Mosslari ilgi alani haline getiren bir diger önemli husus ise kolayca toplanabilmeleri ve muhafaza edilebilmeleridir. Birini yaniniza alin, kurutun, ve buldugunuz yerin ve zamanin yazili oldugu bir zarfa koyun.  Mosslardan büyük bitkilerin lojistik manada bir noktadan baska bir noktaya ikmali bir kabusa dönüsebilir ve özellikle kurumaya karsi ve küflenmeye karsi özel ilgi ile muhafaza etmek gerekir.

Moss Evrimi

Jimnospermler gercek cicekli ve meyveli bitkilerden önce evrimlesmistir. Ayni baglamda sunu söyleyebiliriz ki mosslarda cicekli bitkiler ve jimnospermlerden önce var olmuslardir. Ilk cicekli bitkiler 135 milyon yil önce görülmüstür.  Kozalakli bitkiler bundan cok daha uzun zaman önce 285 milyon yil önce yasam sahnesindedirler. Ve ilk mosslarin bunlardan cok daha uzun zaman önce hayata geldigi düsünülmelidir. 350 milyon yil gibi bir süreden önce dinazorlardan, bütün sürüngenlerden ve hatta ucan sineklerden bile yasli olduklari söylenebilir.

Tabiki bu noktada cicekli bitkilerden cok öncesinden bahsedilmektedir ve mosslar sporla cogalmaktadirlar. Sporlar cok ilkel organizmalar olsada, kendilerine özgü belirli avantajlari vardir. Örnegin, sporlar öylesine hafiftirlerki, rüzgar onlari cok uzak noktalara tasiyabilir. Bunun yaninda, hassas bir sekilde kücük boyutlarindan dolayi, sporlar ciddi derecede depolanmis yiyecegi “yavru moss”lara (protonemalar) yasamalari icin tasiyamazlar. Bu özellik filiz veren bir tohuma aittir.

Moss Sporlari

Bu su anlama gelir ki moss sporlari filiz verdiginde pratik olarak ideal ortamlarda olmalidirlar. Böylelikle güvenilir bir sekilde saglam temellerde durabilirler ve hayatta kalabilirler. Sicaklik, nem, topragin pH degeri, ve diger bircok faktör protonema icin uygun olmalidir. Yoksa ölür. Yada en azindan spor filiz vermez. Büyüyen bir fasulye diger yanadn, eger uygun kosullar bulamazsa kotiledonlarinda depoladigi gida ile bir süre daha yasayabilir. Bu süre icindede cevre kosullari degisebilir ve bu yolla yasama tutunmus olur. Belki yagis olur yada hava isinir. Sporlarda mevcut olan protonemanin acil ihtiyaci olan enerjiyi tasiyamamalari sorunu bir mossun neden milyonlarca spor ürettiginin sebebidir. Sansliysa bir spor belki olgun bir bitki olusturabilir.

Daha fazla bilgi:

Internet üzerinde asagidaki siteleri inceleyebilirsiniz,

·       Bryophyte Flora of North America

·       The Bryophytes

·       Mosses and Liverworts

·       Moss index, glossary, authors (Missouri Botanical Garden)

Moss Türleri

• Andreaeaceae
• Andreaeobryaceae
• Archidiaceae
• Bruchiaceae
• Bryoxiphiaceae
• Buxbaumiaceae
• Calymperaceae
• Dicranaceae
• Diphysciaceae
• Disceliaceae
• Ditrichaceae
• Encalyptaceae
• Ephemeraceae
• Erpodiaceae
• Fissidentaceae
• Funariaceae
• Gigaspermaceae
• Grimmiaceae
• Leucobryaceae
• Leucophanaceae
• Oedipodiaceae
• Polytrichaceae
• Pottiaceae
• Ptychomitriaceae
• Rhachitheciaceae
• Schistostegaceae
• Scouleriaceae
• Seligeriaceae
• Sphagnaceae
• Splachnobryaceae
• Takakiaceae
• Tetraphidaceae
• Timmiaceae

Ilerleyen günlerde bu moss türleri tek tek aciklanacaktir

heyecanla bekleyin….    

Andreaeaceae Dumortier

Richard H. Zander

Bitkiler koyu yeşilden siyaha doğru, küçükten büyüğe doğru, sıklıkla yoğun bir çimen görünümünü andırır. Gövde diktir, düzensiz dallanma vardır, Rizoidler tabanda doğrudur, merkezi lifler yoktur. Yapraklar dik ve zengindir. Kısadan uzuna kadar aralıkta lanseolat yada  pandur formludurlar.  Kosta mevcut değildir ya da tektir veyahutta dallıdır. Dardan genişe, apeksten önce sonlanır; kesite bakıldığında düzenli hücreler görülür, lamellae yoktur; kenarlar düzlem şekilliden zayıf içe eğriye doğru değişir. Nadiren aşağıya doğru eğridir. laminal hücreler boylu boyunca kısadır veya özellikle yaprak tabanı boyunca uzanır, 1-stratoz veya 2- çoklu stratose söz konusudur. Laminal hücrelerden filamentöz (ipliksi form) gemma (tomurcuğa benzer) gibi özelleşmiş aseksüel üreme nadirdir. Seksüel koşullar genellikle otoekiyözdür (gelişme evresi aynı konakçı üzerinde), genel olarak kaplı otoekiyöz veya dioiktir; yapraklar genel olarakayrıdır, genişçe, kıvrımlı kılıflıdır. Sporofitler boylu boyunca uzanan gametofitik bitki sapı olan pseudopodyum üzerinde barınırlar. Seta aslen yoktur. Tohum kesesi dik, eliptik, 4 adet yanal uzanımlı kapakçıklara açılım gösterir; stomata, annulus, operkülüm ve peristom mevcut değildir. Kaliptra küçük, sıklıkla geçicidir. Sporlar küresel, oval veya tetrahedral formda olup, küçükten büyüğe doğru, 10 ile genellikle 100 µm’den daha fazla boydadır.

Cins 1, tür yaklaşık 45 (11 florada): kosmopolit.

Andreaeaceae, Sphagnaceae ile birlikte sporofiti pseudopodyumun üzerinde yükselecek şekilde özellik olarak paylaşırlar. Ancak spor kesesi endotesyumdan sağlanır, sözü geçen ikinci familyada bu amfitesyudan sağlanır. Spor kesesi kemer yada yay şekli oluşturacak şekilde büyük, dayanıklı kolumelle üzerinden geçer. Boyuna kapakçıklar tohum keseleri kuru iken şişerek açılır, kapsüller ıslakken ise kapanır. Talus (alg, mantar, likenlerin vejetatif sistemi) protanomal apendajlar geneldir ve ayırt edicidir.

 

               

Campylopus trachyblepharon 

Campylopus trachyblepharon, Dicranaceae ailesinin bir üyesi olup uzun dar yapraklarıyla Dicranum scoparium, D. Polysetum türüne bağlıdır. Türler tropikal bölgelerin yerlisi olup, bu tür Sao Paolo Brezilyadan toplanmıştır.

Dicranum polysetum
(Wavy Dicranum)