Işıklandırma ile ilgili önemli bilgiye ihtiyacım var

Merhabalar, bitkili akvaryum kuruyorum. 2 güne kadar bitkilerim elimde olacak ancak ışık problemini hala çözemedim. Ortalama 50-60 W yeterli dendi bana, forumdan bitki satın aldığım arkadaş da bana Sylvania Gralux ve Sylvania Aquastar önerdi. Ancak benim akvaryum kapağımda bir lambalık yer var ve balastı sadece 18w. Ne yapmam gerekiyor yardımcı olur musunuz? Balastı mı değişmeliyim, tek lamba alsam iş görür mü yoksa ikinci lambaya yer mi yapılması gerekiyor. Yapılacaksa nasıl yapılacak yardımcı olursanız sevinirim. baluko2013-04-08 11:09:26

Merhabalar ,

Dalgıç florasanlar bitkilerin aydınlatma enerjisini karşılayamaz bitkilerinizin türlerini bilmiyorum fakat genelde stem bitkileri dediğimiz arkaplan bitkileri için litre başına 0.75 watt zemin bitkileri için iste litre başına 1 watt aydınlatmanız olması gerekir.
Eğer akvaryumunuzu henuz kurmadıysanız yükseklik kısmını kısa tutarak yani 40cm civarı daha çok verim alabilirsiniz aydınlatma önerilerim ise T5 ,T8 veya tasarruflu ampüller ile olabilir.

BİTKİLİ AKVARYUMDA FLORESAN TERCİHİ



İstediğimiz gibi bir bitkili akvaryum oluşturabilmek için doğru tercihler yapmalıyız. Bu tercihlerden beklide en önemlisi aydınlatmadır. Çünkü diğer parametreler eksik olsa da, bitkiler hayatta kalmayı başarabilir, fakat ışık kaynağından yoksun bir akvaryumda bitki yetiştirmek mümkün olamaz. 


Bu yazımda sizlere bitkili akvaryumlar için doğru ışık tercihinin ne anlama geldiğini ve pratikte nelere dikkat etmemiz gerektiğini aktarmaya çalışacağım. Yazı içinde geçen genel bilgiler tüm aydınlatma sistemleri için geçerlidir. Anlatım ve teknik analizlerde kullanılan lamba veya floresan kelimeleri ile, bütün şekildeki floresanlar ve tasarruf ampülleri kastedilmektedir. Önümüze bir takım değerler ve kodlar geldiğinde bunların ne anlama geldiğini anlayamazsak, bitkilerimiz için uygun olup olmadığına da karar veremeyiz. Şekil ve kodların ne anlama geldiğini ilerleyen satırlarda aktaracağım. Öncelikle teknik terimleri açıklayarak, bitkili akvaryumlar için önemine kısaca değineceğiz.

TERİMLER VE BİTKİ AKVARYUMLARINDA ÖNEMİ

1- Işık ve Işıma
Işık denildiğinde, insan gözünde bir aydınlık duygusunu oluşturan, yani görülebilen elektro manyetik ışıma anlaşılır. Burada sözü edilen, bizce bilinen elektro manyetik ışıma spektrumunun sadece çok küçük bir parçası olan 360 ve 830 nm arasındaki ışımadır.

Bitkiler için kabul edilebilecek dalga boyu 400-700 nm aralığındadır. Fakat spektrum aralığının her alanından istifade edemeyecektir. Bitkiler için faydalı olabilecek dalga boyları mavi yani 400-460 nm aralığı ile kırmızı 630-670 nm aralığındadır. Reseptör görevi yapan klorofilleri ile yakalayıp fotosentez gerçekleştirebileceği spektrum aralığını doğru tercih etmek gerekir. Burada ışığın bizim gözümüzle algılanan mavi ya da kırmızı olduğu algılanmasın. Her ışık kaynağı farklı spektrum aralığında ışığı verir. Bizim gözümüzde beyaz görünen bir lambada her dalga boyundan renk mevcuttur. Fakat bitkiler için gerekli olan mavi ve kırmızıyı ayıramayız. Cam prizmaya düşen ışığın renklere ayrıldığını hatırlarsak daha iyi anlaşılacaktır.


Bitkilerin klorofil a ve b için yakaladıkları dalga boyları görülmektedir. Spektrial diyagramlarda, dalga boylarının yoğunluğu değil ne kadar tepe yaptığına da dikkat etmeliyiz.


Bitkiler için gereken dalga boyları bu şekilde bir eğri çizmektedir. Kırmızı ve mavi alanlarda yoğun olduğu görülmektedir.



Burada ışığa karşı göz hassasiyeti diyagramı çizilmiştir. Bir anlamda hangi dalga boylarında daha parlak gördüğü ifade edilmektedir. Bitkilerin aksine yeşil ve sarı dalga boylarının algılandığı anlaşılmakta ve bitkiler ile ters bir eğri oluşturduğu görülmektedir.



2- Işık Akısı
Birimi: Lümen [lm] Işık akısı Ф, olarak ışık kaynağı tarafından verilen spektral göz hassasiyeti ile değerlendirilen tüm ışıma gücü tanımlanır.

Lümen bitkiler için önemsenmeyecek bir birim ve konudur. Tercihlerimizde bu değerin yüksek olması veya düşük olması bizi yanıltır. Lamba güçleri yani watt büyüdükçe lümende büyür. Fakat aynı güçte olan iki lambanın lümen değerleri farklılık gösterebilir. Bu birinin diğerinden daha etkili olduğu anlamına gelmez. Çünkü göz hassasiyeti ve algılama çokluğu yani bir anlamda parlaklık bitkiler için bir anlam ifade etmez.

3- Aydınlık Düzeyi 
Birimi: Lux [lx]. Aydınlık düzeyi E, düşen ışık akısının aydınlatılan yüzeye oranını verir. Eğer 1 lm’lik ışık akısı 1 m2’lik bir yüzeye düzenli olarak düşüyorsa, aydınlık düzeyi 1 lx’ dür.

Lümen yani ışık akısında belirttiğim gibi lüx değeri de bitkilerimiz için bir ölçüt değildir. Spektral diyagram üzerinde parlaklığın çok oluşu yeşil bölge ile ifade edilir ve insan gözü ile algılanabilen fakat bitkiler için faydası olmayan spektrum aralığıdır.

4- Renk Sıcaklığı
Birimi: Kelvin [K]. Bir ışık kaynağının renk sıcaklığı “Siyah projektör” ile karşılaştırma ile tanımlanır ve “Plankeğrisi” üzerinde gösterilir. “Siyah projektör” ün sıcaklığı artarsa, tayfdaki mavi oranı artar ve kırmızı oranı azalır. Örneğin sıcak olan beyaz ışıklı bir akkor lamba 2.700 K. gün ışığı benzeri floresan lamba 6.000 K ışık sıcaklığına sahiptir.

Kelvin, gözümüzün kısmen algılayabildiği, yakın değerleri ayıramadığı, floresan tercihi yaparken dikkate alınan ve pratikte işe yarayacak önemli bir değerdir. Günışığı 5000 – 6500 K aralığındadır. Ve bu aralık mavi ve kırmızı dalga boylarını her zaman barındırır. 2700 K bir floresan bitkilerin absorbe ederek kullanacağı mavi dalga boyunu neredeyse barındırmaz. Bu da fotosentez yapamayacağı anlamına gelir. Elbette bitkiler için özel üretilmiş lambalar için bir parantez açmak gerekir. 5000-6500 aralığı dışında düşük veya yüksek Kelvin değerinde bir floresan mavi ve kırmızı dalga boylarında ışık üretebilir. 4000 K, 8500 K, 10000 K değerleri özel üretimler için örnek olarak verilebilir. 


Fotoğraf makinası ayarları sayesinde birbirinden görsel renk olarak ayrılan, farklı kelvin değerindeki floresanlar görülmektedir. Gerçekte bu kadar farklı değildir.


5- Renksel Geriverim ( CRI - Color Rendering Index )
Kullanım yerine ve görüş görevine göre yapay ışık olabildiğince doğru bir renk algılamasını (günışığında olduğu gibi) sağlamalıdır. Bunun ölçüsü bir ışık kaynağının “Genel renksel geriverim indisi” Ra kademeleri ile belirtilen renksel geriverim özelliğidir.


Renksel geriverimi en iyi şu şekilde açıklayabiliriz. Floresan ışığı altında siyah görünen bir kumaşın, güneşe çıktığımızda lacivert olduğunu görürüz. Bu lambanın ışık geri veriminin düşük olduğunu gösterir. Burada tavan rakamımız 100 dür. Uygulamada rengin önemli olduğu alanlarda yüksek Ra değerinde aydınlatma kullanılır. Örneğin resim galerileri... Bitkilerimizin ve akvaryumumuzdaki diğer canlıların görünümü bizim için görsel açıdan önemli olduğu için bu değere dikkat etmek gerekir. Sadece bu özelliği değil, spektral diyagramlar incelendiğinde ışık geri verimi yüksek olan lambaların istenilen dalga boylarını yüksek oranda doğru verdikleri görülür. Örneğin 60-69 Ra ve 70-79 Ra aralığında ışık geri verimi olan lambalarda kırmızı dalga boylarını yüksek oranda vermedikleri, sarı yani yosun oluşumunu tetikleyici sarı ışığı yoğun olarak verdikleri diyagramlardan anlaşılmaktadır.

6- WATT : Bir güç kaynağının verebildiği akım gücüdür veya tüketilen güç birimidir.

Bitkileri aydınlatmada watt, fotonların bitkilerce alınabilmesi için önemlidir. Elbette yukarıdaki belirtilen diğer özellikler göz önünde tutulmalıdır. Aksi takdirde yüksek güçte ışık kullanmanın hiçbir anlamı kalmaz. Geleneksel hesaplamada litre başına 0,5 W kullanılması gerektiği söylenir. Genel olarak bu hesap bizi doğru yola götürür, fakat dikkat edilmesi gereken başka faktörlerde vardır. Bunlardan en önemlisi akvaryumun yüksekliğidir. 60 cm den yüksek bir akvaryumda fazla lamba kullansak da yeterli verimi alamayız. Çünkü ışık su içinde ilerledikçe etkisi azalır ve özellikle taban bitkilerinde yetersiz kalır. Yüksek akvaryumlar için metal halide lambaların kullanılması daha verimlidir. Yine 25-30 cm yüksekliğe kadar olan akvaryumlarda tasarruf ampülleri, 30-50 cm arası yüksekliği olanlarda flouresanlar ve 50-60 cm aralığında olanlarda yüksek güçte özel floresanlar tercih edilmelidir. Bir başka tercih nedenide bitkilerimizin yüksek veya düşük ışık gereksinimleridir. Eğer basit olarak tabir edilen, fazla seçici olmayan bitkiler tercih ediyorsak, ortalama bir değer yeterlidir. Aksi halde yüksek güçte çeşitlilik sağlanması gerekir.

Kullanacağımız lambaların şeklide akvaryum ile uyum içinde olmalıdır. Uzun bir akvaryumun ortasına bir tasarruf ampülü yerleştirmek, veya boyu kısa florasanlar kullanmak hatalıdır. Özellikle modifiye edilen kapaklarda, lambalar her alana ışık verecek şekilde düzenlenmelidir. Standart uzunluktaki floresanların kullanılamadığı akvaryumlarda simit floresanlar tercih edilebilir. Neticede akvaryuma eklenen ışık gücü, bitkilerin kullanabileceği ölçüde efektif olarak düzenlenmelidir. 



Akvaryum ve lamba çeşitleri sınırsız kombinize edilebilir. Fikir vermesi açısından, yukarıda bazı hatalı ve doğru düzenlemeler verilmiştir. Lamba tercihlerinde akvaryum ölçüsüne uygun seçimler yapmak gerekir. Konfigürasyonumuzda iki ve daha fazla lamba varsa, her biri akvaryuma eşit şekilde dağıtılmalıdır. Eğer akvaryumu ilk kez alıyor veya yaptırıyorsak, kullanabileceğimiz lamba ölçüleri göz önünde tutularak uzunluk ve genişlik ayarlanmalıdır. Tamamı aydınlatılamayan akvaryumlarda, bitkiler ışık şiddetinin yeterli olduğu alanlarda değerlendirilmelidir.

TERCİH İÇİN LAMBA ANALİZLERİ

Teknik terimleri ve bizler için önemini kısaca açıklamış olduk, şimdi lambalar üzerindeki değer ve kodları açıklayacağız. Farklı lambalar üzerinde değişik özellikleri anlatan şekil ve kodlar olabilir. Bir kaç örnekte rastlanabilecek tüm kodları aktarmaya çalışacağım. Zaman zaman yukarıdaki satırlara geri dönerek konuyu bütünleştireceğiz. 



Örnek 1:
Ak-Fo Profesyonel TLD 18 W/54 964 T8 G13

Örnekteki kodları guruplarına göre parçalıyoruz.

Ak-Fo Profesyonel : Lambanın üretici firması ve modelini anlatır. 

TLD : Uluslararası kodlamada "L" harfi sabittir ve floresan anlamına gelir. Önüne veya arkasına gelen harfler lamba tipini belirler.

TLD: Uzun ve T8 yani 26 mm kalınlığındaki lambaları ifade eder.
TL: Uzun ve T12 yani 38 mm kalınlığındaki lambaları ifade eder.
TLE: Simit floresanları ifade eder.
ETL: Tasarruf ampülü olduğunu ifade eder.
PL: Standart dışı duy özelliği olan tasarruf ampülü ifade eder.
Firmaların üretim özelliklerine göre bu liste uzar gider. TLS, TLX, TLRS, TLK, ELL, EFL gibi...

18 W : Lambanın gücünü ifade eder. Bakınız Terimler bölümü, konu 6...

Değer büyüdükçe lambanın gücü artar, fakat özellikleri sabit kalır.

/54 : Lambanın renk kodudur. Uluslararası standartlarda bu rakamlara karşılık gelen kelvin değeride belirlenebilir. 

/29 : 2400 Kelvin
/33 : 4000 Kelvin
/54 : 6400 Kelvin

Ya da ışığın görünür rengini ifade eder.

/62 : Sarı
/66 : Yeşil
/67 : Mavi gibi...

964 : Bu rakam oldukça önemlidir ve iki bölümde incelenmesi gerekir.

Birinci bölüm yani 9 ışık geriverimini ifade eder. 9 rakamının yanına "0-9" arası rakamları ekliyoruz. "90-99" rakamlarını elde ediyoruz. Bu sayı 100 üzerinden Ra değerini ifade eder. Değer ışık geri verim kalitesinde bir bilgi vermektedir. Tam rakam, firma ürün tanıtımlarının detaylı incelemelerinden öğrenilebilir.

Işık geri verimi, bazı lambalarda doğrudan yazılabilir. Tek başına görülen 70, 80 gibi rakamlar ışık geri verim ifadesidir. Marka, model uzantısı olmadığından emin olmak gerekir. 

Piyasada satılan lambaların geri verimleri genelde 70... ve 80... Ra değerlerindedir. İki seçenek arasında kalındığında yüksek olan tercih edilmelidir. 90 ve üzeri ürünler nadir rastlanır, ayrıca pahalıdır. Bakınız Terimler bölümü konu 5... 

Devamında gelen 64 rakamı ise kelvin değerini tespit etmemize yarar. Rakamın yanına İki sıfır ekliyoruz ve "6400" rakamını buluyoruz. Yani bu lambanın kelvin değeri 6400 dür. Bakınız Terimler bölümü konu 4... 

T8 : Lamba kalınlığını ifade eder. İnç hesabı ile (8/ çevrildiğinde cm üzerinden kalınlık tesbit edilir.


Fotoğrafta sırasıyla T5, T8, T12 lambalar görülmektedir.

T5 : 16 mm
T8 : 26 mm
T12: 38 mm

Lambalar inceldikçe gücüde artar, daha kısa bir T5, daha uzun bir T8 lambadan daha güçlüdür. Akvaryumlarda en çok tercih edilen ve kullanılan lamba tipleridir T5 ve T8'lerdir. T5'ler daha uzun ömürlü ve verimli olmasına karşın, fiyatları ve balastları daha pahalıdır.

Piyasada farklı kalınlıkta ürünlerde bulunmaktadır. T ile bitişik yazılı rakam her zaman kalınlığı ifade eder. T2, T9 bazı örnekler olabilir...

G 13 : Floresanın akıma bağlandığı yeri, soketi yani duy'u ifade eder. Lamba tipleri ve kalınlığına göre değişiklik gösterir.

T2 çubuk lambalar için: W 4,3 
T5 Uzun Floresanlar: G 5
T8 Uzun Floresanlar: G 13
T12 Uzun Floresanlar: G 13
ETL Tasarruf Ampülleri: E 27
PL Tasarruf Ampülleri: 2G 11

Liste uzatılabilir. Tasarruf ampüllerinde E 14 gibi küçük, E 40 gibi büyük duylarda vardır. Standart duy kodu E 27'dir. Aynı zamanda bu tip akkor lambalarla aynı boydadır.



Örnek 2:



Yukarıdaki bilgiler ışığında şimdi lambamız üzerindeki kodları açıklayabiliriz.

Pelux markasını, T8 26 mm kalınlığında olduğunu, 18 W gücünü, G13 soket şeklini, 6500 K renk sıcaklığını ifade eder.

Örnek 3:


Osram Duluxstar markasını, 20 W gücünü, 865, 80 Ra ışıkgeriverimi olduğunu 6500 K renk sıcaklığında olduğunu ifade eder.

Kimi değerler lambaların üzerinde bulunurken, bazılarınıda kutuların üzerinde bulabiliriz. Ayrıca özel üretilmiş lambalarda detaylı bilgiler bulunmaz, sadece model ve kullanım alanı bildirilir. Örneğin Philips aquarella... Fakat bu tip ürünlerinde, üretici firma sitelerinden detay bilgilerine ulaşmak mümkündür.


Burada enerji verimliliği aktarılmaktadır. A-G arasında değişen skalada, piyasadaki ürünler zaten A ve B kalitededir. Fakat bitki akvaryumlarında bir anlam ifade etmez.

Hemen altında bulunan 1300 Lumen (Ln) ışık akısını ifade eder. Bakınız Terimler bölümü konu 2...


Bazı ürünler üzerinde spektrum diyagramlarına yer verilir. Aslında bir lambanın bitkilerimiz için ne kadar faydalı olabileceği bu diyagramlardan net olarak anlaşılır, fakat bütün ürünlerin üzerinde bulunmaz. Mavi ve kırmızı dalga boylarının tepe yapmış olması, bitkiler için faydalı olacağını gösterir. Örnekteki ürün mavi dalga boyu için iyi nitelikteyken, kırmızı için aldatıcı bir durumdadır. İlk etapta kırmızının tepe yaptığı algılanabilir. Fakat 630 nm dalga boyunda zayıf olduğu görülmektedir. Buna rağmen yeşil alanların fazla parlaklık vermediği ve sarı alanların düşük düzeyde olması sebebiyle yosun sorunu yaratmayacağı söylenebilir. 


Osram marka bir ürün modelinin, farklı ışık geriverimlerinde ve renk sıcaklıklarındaki diyagramları görülmektedir. Eğer buraya kadar konu dikkatle okunmuşsa, yukarıda kodların ne anlama geldiği rahatlıkla deşifre edilip, onlarca kombinize yorum çıkartılabilir. Bakınız Terimler bölümü konu 1...

Son Söz
Konunun başında da belirttiğim üzere ışık bitkilerimiz için olmazsa olmaz bir parametredir. Fakat tek başına yeterli olmayacaktır. Bitkilerin gelişimini etkileyen taban, gübre, düzenli bakım ve CO2 gibi diğer unsurlarla mutlaka desteklenmelidir. Gelişen teknolojinin yeni ürünü LED aydınlatmalar hızlı adımlarla gelmektedir. Belki 3-5 sene sonra bu yazı tozlu raflara kalkacaktır. Umarım doğru tercihler yapmanıza yardımcı olur. Sağlıklı bitkiler, gür akvaryumlar dilerim.

Aldığınız bitki türüne göre değişir onu yazarsanız daha yardımcı olunur 

Merhabalar, verdiğiniz bitkilerden ötürü teşekkür ederim.